Στρατηγός Τρικούπης Νικόλαος, "Έκθεσις Πεπραγμένων Μικτής Ταξιαρχίας Κορυτσάς". Δακτυλογραφημένο κείμενο 20 φύλλων υπογεγραμμένο από τον Στρατηγό Ν. Τρικούπη, με χειρόγραφες σημειώσεις του ιδίου. Το ημερολόγιο αυτό πρέπει να συμπληρώθηκε στο πεδίο καθώς ορισμένες από τις χειρόγραφες σημειώσεις αφορούν την αναγραφή της ακριβούς ώρας των συμβάντων. Περιέχει την περιγραφή ανά ημέρα από τη 10η Μαΐου έως και την 21η Μαΐου 1920 των πεπραγμένων της Μικτής Ταξιαρχίας με καταγραφή όλων των προπαρασκευαστικών κινήσεων, διαταγών, ομιλιών προς το στράτευμα, τακτικών και αποφάσεων του Στρατηγού. Μοναδικό ίσως αντίτυπο. Μετά τους νικηφόρους Βαλκανικούς πολέμους και τις επιτυχίες στο πεδίο του Μακεδονικού μετώπου στον Α’ Παγκόσμιο πόλεμο και λίγο πριν την έναρξη της Μικρασιατικής Εκστρατείας, το ζήτημα τη Βορείου Ηπείρου ήταν ακόμα ανοιχτό και δεν έπαψε να συγκεντρώνει το έντονο ενδιαφέρον της ελληνικής και διεθνούς πολιτικής και στρατιωτικής ηγεσίας. Η Κορυτσά σύμφωνα με τους όρους του πρωτοκόλλου της Κέρκυρας (Μάιος 1914) αποτέλεσε τμήμα της Αυτόνομης Δημοκρατίας της Βορείου Ηπείρου, εντός των ορίων του πριγκιπάτου της Αλβανίας. Τον Οκτώβριο του 1914 η πόλη περιήλθε στην Ελληνική διοίκηση, ενώ κατά την περίοδο του Εθνικού Διχασμού (1916) ξέσπασε μια τοπική εξέγερση και με στρατιωτική και ντόπια βοήθεια η Κορυτσά περιήλθε στον έλεγχο του Κινήματος Εθνικής Αμύνης του Ελευθέριου Βενιζέλου. Εντούτοις, λόγω των εξελίξεων στο Μακεδονικό Μέτωπο του Α Παγκοσμίου Πολέμου η περιοχή πέρασε γρήγορα στον έλεγχο των Γάλλων (1916-1920). Τον Μάρτιο του 1920, οι γαλλικές δυνάμεις ξεκίνησαν να αποχωρούν από την Δημοκρατία της Κορυτσάς. Εκμεταλλευόμενοι το κενό αυτό και προσπαθώντας να προλάβουν την κατάληψη της περιοχής από τις Αλβανικές δυνάμεις, δύο περίπου μήνες μετά (10.5.1920) ο Αντιστράτηγος Νικόλαος Τρικούπης ειδοποιείται να οργανώσει την ταχύτερη δυνατή κατάληψη της Κορυτσάς επικεφαλής της «Μικτής Ταξιαρχίας Κορυτσάς». Η Μικτή Ταξιαρχία αποτελείται από το 9ο Σύνταγμα Κρητών, το 27ο Σύνταγμα Πεζικού και Ορειβατική Πυρ/χία της ΧΙΥ Μεραρχίας. «Την 10η Μαϊου ευρισκόμενος εν αδεία εν Αθήναις, εκλήθην υπό του Αρχηγού του Στρατού, όστις μοι ανεκοίνωσεν ότι προκειμένου να καταληφθή το ταχύτερον η Κορυτσά, συνεκροτείτο υπό την Διοίκησίν μου Μικτή Ταξιαρχία... η κατάληψις της Κορυτσάς υπό της Ταξιαρχίας έδει να είχε πραγματοποιηθή προ της εγκαταλήψεως της υπό των Γάλλων, δηλαδή το βραδύτερον μέχρι της 15ης Μαϊου». Η Ταξιαρχία συγκεντρώνεται και συγκροτείται στη Φλώρινα από όπου και σχεδιάζεται η άμεση προέλαση προς την Κορυτσά με σκοπό την αναίμακτη κατάληψη της πόλης. Παρόλα αυτά οι κινήσεις τόσο των Αλβανών όσο και των Ιταλών και των Γάλλων ανατρέπουν τα σχέδια. Την 12η Μαϊου «Περί της εν Κορυτσά καταστάσεως αξιόπιστος ομογενής ελθων εκ Κορυτσάς... μοι έδωκε την πληροφορίαν ότι είδε αυτοκίνητα υπό Ιταλικήν σημαίαν περιτρέχοντα τα χωρία προς εξέγερσιν των κατοίκων και ότι αι Γαλλικαί Αρχαί της Κορυτσάς παρέδωκαν την πρωϊαν της 12ης Μαϊου την αστυνομίαν εις Αλβανούς χωροφύλακας... Την 2αν ώραν της 12ης Μαϊου έλαβον τας οδηγίας... όπως η μικτή ταξιαρχία μη υπερβή τα σύνορα άνευ νεωτέρας Διαταγής... κατά ληφθείσας πληροφορίας έκτακτος παρατηρείται κίνησις ματαξύ αλβανών προς εξέγερσιν των κατοίκων...». Οι εχθροπραξίες δεν αργούν να ξεκινήσουν καθώς την 14η Μαϊου «κατά την προχώρησιν του Τάγματος των προφυλακών αντηλλάγησαν πυροβολισμοί» ενώ ακολουθούν επείγοντα τηλεγραφήματα του Ε. Βενιζέλου που μετά από διεθνείς πιέσεις δίνει την εντολή «Επαναλαμβάνω και πάλιν ότι άνευ νέας ειδικής εξουσιοδοτήσεως στρατός ημών δεν πρέπει να προελάση εις κατάληψιν Κορυτσάς, αλλά θα φθάση μόνον εις τα όρια άτινα κατείχομεν μετά πρωτόκολλον Φλωρεντίας». Παρόλα αυτά ο Αντιστράτηγος Τρικούπης την ίδια κιόλας ημέρα δεχόμενος επιτροπή Αλβανών για διαπραγματεύσεις «εζήτησα να εκμεταλευθώ της προτάσεως... εδήλωσα ταύτη ότι έχων ρητάς διαταγάς... όπως καταλάβω την Κορυτσάν, δεν δύναμαι να έλθω εις ουδεμίαν μετ’ αυτών συνεννόησιν και να ανακόψω την προέλασίν μου». Πρόλα αυτά η κατάσταση δεν διαφοροποιείται και την 15η Μαϊου συντάσεται στην Καπίτσιστα πρωτόκολλο που υπογράφεται από Έλληνες (ανάμεσά τους και ο Ν. Τρικούπης) και Αλβανούς αντιπροσώπους και αποφασίζεται η προσωρινή αναστολή της προέλασης του Ελληνικού Στρατού με τις διασφαλίσεις ασφάλειας του Ελληνικού πληθυσμού της περιοχής. Η ιστορική αυτή συγκυρία φθάνει στο τέλος με τηλεγράφημα του Ε. Βενιζέλου την 16η Μαϊου στο οποίο αναφέρει «Αν και δια γενικωτέρους λόγους δεν καταλάβομεν την Κορυτσάν σήμερον, η προέλασις όμως της Μικτής Ταξιαρχίας μέχρι των συνόρων αυτής, παρέσχεν εις την Πατρίδα υπηρεσίας εχούσας πολιτικήν σημασίαν αξίαν λόγου»